Czym jest udar mózgu? Objawy, przyczyny i leczenie udaru mózgu

Udar mózgu to poważne schorzenie, które może mieć długotrwałe i nieodwracalne skutki dla zdrowia i jakości życia. Jest to nagły incydent, który występuje, gdy dopływ krwi do mózgu zostaje przerwany lub znacznie ograniczony. W przypadku udaru niedokrwiennego mózgu doszło do zatrzymania dopływu krwi do obszaru mózgu, najczęściej z powodu zatkania tętnicy doprowadzającej krew. Natomiast w przypadku udaru krwotocznego mózgu, dochodzi do pęknięcia naczynia krwionośnego i wylewu krwi do mózgu.

Objawy udaru mogą być różne, ale kluczowe jest szybkie rozpoznanie i podjęcie natychmiastowej interwencji medycznej. Należy zwracać uwagę na takie objawy jak nagły i silny ból głowy, trudności w mówieniu, osłabienie mięśni twarzy lub kończyn, zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów. Ponadto na trudności z widzeniem lub utratę przytomności. W przypadku udaru każda minuta jest cenna, ponieważ tylko szybka interwencja może zmniejszyć uszkodzenia mózgu i poprawić rokowania.

Przyczyny udaru mózgu

Przyczyny udaru mózgu są różne i uzależnione od wielu czynników. Niemniej jednak wyróżnia się 3 rodzaje udaru — niedokrwienny, krwotoczny i żylny. Podczas niemal każdego z nich pojawia się wzrost ciśnienia wewnątrz czaszki oraz obrzęk mózgu.

Do głównych przyczyn wystąpienia udaru niedokrwiennego mózgu zaliczamy:

• uszkodzenie małych tętniczek,
• zakrzep tętnicy mózgowej,
• udar mózgu w wyniku zatoru pochodzącego z serca.

Krwotoczny udar mózgu może być natomiast spowodowany:

• krwotokiem śródmózgowym — jest to efekt pękniętego naczynia krwionośnego. Przyczyną pęknięcia bywa zazwyczaj wcześniejsze uszkodzenie naczynia w wyniku niewłaściwego leczenia bądź braku leczenia osób mających nadciśnienie tętnicze,
• krwotokiem podpajeczynówkowym — czyli wylania się krwi do przestrzeni otaczającej mózg. Powstaje on zazwyczaj w wyniku pęknięcia poszerzonej tętniczki — tzw. tętniaka. Krwotok podpajęczynówkowy odpowiada za ok. 5% udarów i jest najniebezpieczniejszym rodzajem udaru.

Udar mózgu pochodzenia żylnego z kolei jest zazwyczaj spowodowany:

• zaburzeniem czynności mózgu wywołanym przez zakrzepicę żył mózgowych lub zatok żylnych opony twardej. Ten rodzaj udaru stanowi 0,5-1% wszystkich udarów. Największą zachorowalność odnotowuje się pomiędzy 20 a 40 rokiem życia. Kobiety są 3-krotnie bardziej narażone na wystąpienie udaru żylnego niż mężczyźni.

Mikroudary: subtelne oznaki, których nie można lekceważyć

W niektórych przypadkach, zanim wystąpią objawy neurologiczne udaru, pojawiają się symptomy ostrzegawcze. Jest to tzw. mały udar mózgu znany również pod nazwą przemijającego niedokrwienia mózgu.

Objawy tego typu udaru utrzymują się zazwyczaj od 15 do 60 minut. Zdarza się jednak, że trwają nawet do 24 godzin, po czym samoistnie ustępują.

Jak rozpoznać udar mózgu? Objawy i pierwsze znaki ostrzegawcze

Udar mózgu może dawać wiele objawów, które są podobne do objawów innych schorzeń. Z tego powodu bywają czasem mylnie interpretowane albo ignorowane. Niemniej jednak są zasadnicze objawy, które mogą wskazywać na trwający właśnie albo niedawno przebyty udar. Najbardziej charakterystyczne objawy to:

• porażenie mięśni twarzy, zazwyczaj opadający kącik ust,
• nagłe wystąpienie osłabienia kończyny jednej strony ciała,
• zaburzenia widzenia w jednym lub obu oczach,
• zaburzenie czucia, drętwienie zazwyczaj po jednej stronie ciała,
• zaburzenia równowagi, silny ból głowy oraz zawroty,
• problemy z wypowiadaniem się i rozumieniem mowy (afazja),
• zaburzenia świadomości oraz utrata przytomności.

F.A.S.T. – test wskazujący na udar mózgu

F.A.S.T. to tłumaczenie i skrót z języka angielskiego wskazujący kolejno na: twarz, ramię, mowę i czas. Wszystkie te elementy odgrywają kluczową rolę w rozpoznawaniu udaru. Przeprowadzając test, należy zwrócić uwagę na:

• face (twarz) – należy poprosić chorego o uśmiechnięcie się i obserwować, czy twarz jest symetryczna. Najbardziej charakterystyczne jest tu opadanie kącików ust. Jeżeli któryś opada, może to wskazywać na udar mózgu.
• arm (ramię) – chorego należy poprosić o zamknięcie oczu i wyciągnięcie kończyn górnych wnętrzem dłoni do góry. W przypadku, gdy jedno ramię będzie niżej lub będzie opadało, można podejrzewać, że trwa udar.
• speach (mowa) – przeprowadzając ten test, należy poprosić chorego, o wypowiedzenie prostego zdania np. mam na imię Piotr oraz jego dokładne powtórzenie. Gdy mowa jest bełkotliwa albo pacjent będzie miał problem z powtórzeniem zdania i będzie je przekręcał, jest to sygnał, że mógł wystąpić udar.
• time (czas) – w przypadku udaru bardzo dużą rolę odgrywa bowiem czas, w którym pacjent zostanie poddany specjalistycznemu leczeniu. W przypadku udaru niedokrwiennego, gdy konieczne jest leczenie trombolityczne czas, w którym powinna zostać rozpoczęta terapia, musi być krótszy niż 4,5 godziny od wystąpienia pierwszych objawów.Jeżeli więc podejrzewacie udar, nie zwlekajcie z pomocą i wezwaniem pogotowia. Każde takie zaburzenie wymaga bezwzględnie hospitalizacji, która może uratować choremu życie.

Pierwsza pomoc w udarze mózgu

Udar mózgu to stan bezpośredniego zagrożenia życia, dlatego bardzo ważna jest nasza pomoc. Gdy wykonacie test F.A.S.T. i będzie on wskazywał na toczący się udar mózgu, bezwzględnie wezwijcie pomoc medyczną. Do czasu przyjazdu specjalisty natomiast:

• ułóż chorego w bezpiecznym miejscu,
• ułóż chorego w pozycji z uniesionym tułowiem na ok. 30-40 cm,
• jeżeli chory jest nieprzytomny, ułóż go w pozycji bezpiecznej,
• nie podawaj żadnych leków, napojów ani jedzenia,
• jeżeli poszkodowany straci przytomność, zbadaj jego podstawowe funkcje życiowe. Jeśli nie oddycha, rozpocznij resuscytację.

Udary mózgu: rodzaje i charakterystyka

Udar mózgu to obumarcie komórek nerwowych mózgu w wyniku zatrzymania dopływu krwi. Objawy udaru i ich nasilenie zależą od powierzchni mózgu, która została pozbawiona przepływu krwi.

Jeżeli do jego wystąpienia dojdzie w móżdżku, mówimy o udarze móżdżku, jeżeli natomiast w okolicy pnia mózgu wówczas mówimy o udarze pnia mózgu.

Udar może dotyczyć prawej półkuli mózgu i jest to wówczas udar prawostronny. w przypadku, gdy udar wystąpił w lewej półkuli, mówimy o udarze lewostronnym.

Udar krwotoczny mózgu — przyczyny i objawy

Udarem krwotocznym nazywamy wylew krwi do mózgu. Jego objawy są bardzo wyraźne i szybko narastają. Wraz ze zwiększającym się obszarem dotkniętym wylewem objawy nasilają się i uszkadzają kolejne komórki mózgu.

Najczęstszą przyczyną wylewu jest nadciśnienie tętnicze i pęknięcie tętniaka, czasem jest to również naczyniak mózgu. Wśród innych powodów wymienia się malformacje naczyniowe, uszkodzenie śródbłonka naczyń kapilarnych, zaburzenia krzepnięcia i zażywanie amfetaminy.

Różnorodność objawów sprawia, że diagnostyka jest bardzo utrudniona, czego efektem jest niebezpieczne w konsekwencjach opóźnienie wdrożenia leczenia. Ok. 30-50% osób umiera w ciągu pierwszego miesiąca, a połowa z nich w ciągu 2 dni od epizodu udarowego. Zaledwie 20% osób po doznanym wylewie śródmózgowym jest w stanie po 6 miesiącach samodzielnie funkcjonować. Pod warunkiem jednak, że uczestniczą w intensywnej regularnej i długotrwałej rehabilitacji.

Do najważniejszych objawów udaru krwotocznego należą:

• wymioty, zazwyczaj poranne, kiedy jesteśmy na czczo,
• problemy z rozumieniem mowy,
• drętwienie twarzy, wykrzywienie ust,
• zaburzenia mowy,
• problemy z oddychaniem,
• napady drgawek,
• zatrzymanie krążenie i oddechu.

Jak powstaje i jak się objawia udar niedokrwienny mózgu?

Udar mózgu niedokrwienny rozwija się w efekcie zatrzymania przepływu krwi do mózgu, z którą dostarczany jest tlen i składniki odżywcze. Przyczyną udaru niedokrwiennego bywa zazwyczaj zaawansowana miażdżyca. W trakcie tej choroby następuje bowiem odkładanie się w ścianach naczyń blaszek miażdżycowych, czyli złogów tłuszczowych składających się głównie z cholesterolu.

Narastające złogi doprowadzają do stopniowego zamknięcia światła naczynia, a w określonych przypadkach nawet do jego zamknięcia np. poprzez powstanie zakrzepu.

Kolejną przyczyną wywołującą udar niedokrwienny jest zator umiejscowiony wewnątrz jednej z tętnic mózgowych. Bardzo często dzieje się tak ze względu na występowanie migotania przedsionków serca, pęknięcie blaszki miażdżycowej zlokalizowanej w okolicy tętnic szyjnych albo przebytego zawału serca.

Objawy towarzyszące udarowi niedokrwiennemu to m.in.:

• porażenie mięśni twarzy po jednej stronie,
• niedowład kończyn po jednej stronie,
• afazja — zaburzenia dotyczące wypowiadania i rozumienia mowy,
• trudności w pisaniu,
• amnezja, czyli utrata pamięci,
• zaburzenia równowagi,
• bardzo silny ból głowy.

Udar żylny — jakie bywają jego przyczyny i objawy?

Przyczyną udaru żylnego jest zakrzepica zatok żylnych mózgowia. Jest to dość rzadka choroba, jednak może mieć bardzo poważne następstwa. W przypadku dowolnego naczynia krwionośnego powstaniu zakrzepicy sprzyjają 3 zasadnicze czynniki, które nazywane są triadą Virchowa. W jej skład wchodzi:

• wzrost krzepliwości krwi,
• zaburzenia przepływu krwi,
• uszkodzenie ściany naczynia.

Pojawienie się zakrzepu w świetle zatoki żylnej ogranicza prawidłowy przepływ krwi. Zakres i stopień zaburzeń oraz objawy udaru mózgu zależą od tego, jaka zatoka żylna została objęta chorobą i jak duży był zakrzep.

Do najważniejszych objawów należą:

• porażenia nerwów czaszkowych,
• wymioty,
• zaburzenia widzenia,
• gorączka,
• wytrzeszcz gałek ocznych,
• zaburzenia świadomości,
• epizody drgawek — zazwyczaj po jednej stronie.

W przebiegu udarów żylnych rokowania dla pacjentów są zdecydowanie lepsze niż w przypadku tętniczych rodzajów tychże schorzeń. Odsetek przypadków śmiertelnych w zakrzepicy zatok żylnych mózgu wynosi ok. 10-15%. Trwałe dysfunkcje w postaci ogniskowych deficytów neurologicznych, porażeń, niedowładów oraz ataków padaczki obserwuje się u ok. 20% chorych.

Zakrzepica zatok żylnych może nawracać dlatego, aby zminimalizować ryzyko udaru mózgu, specjaliści wdrażają leczenie przeciwzakrzepowe.

Czynniki sprzyjające powstawaniu udaru

Na wystąpienie niedokrwiennego udaru mózgu bardzo duży wpływ mają:

• wiek (z każdym rokiem ryzyko zwiększa się),
• płeć (w młodym wieku częściej chorują mężczyźni, potem proporcje odwracają się),
• predyspozycje genetyczne,
• migotanie przedsionków,
• palenie papierosów,
• hipercholesterolemia i cukrzyca,
• otyłość,
• brak aktywności fizycznej.

Wśród przyczyn wystąpienia udaru krwotocznego wymienia się dodatkowo:

• zaburzenia krzepnięcia krwi,
• starszy wiek,
• obecność angiopatii,
• obecność tętniaków,
• nadużywanie alkoholu.

W przypadku udaru żylnego najczęstszą przyczyną bywa zakrzepica zatok żylnych mózgu. Zazwyczaj jest ona następstwem zwiększonej krzepliwości krwi. Może występować w efekcie np.:

• zakażeń,
• zaburzeń krzepliwości krwi związanych z nadkrzepliwością krwi,
• schorzeń hematologicznych,
• odwodnienia,
• ciąży,
• niewydolności serca,
• nowotworów,
• przebytych zabiegów chirurgicznych,
• w trakcie długiego unieruchomienia pacjenta.

Czy udar może się powtórzyć?

Tak, udar mózgu może się powtórzyć. Każdy kolejny stan przemijającego niedokrwienia mózgu albo zatkanie tętnicy doprowadzającej krew stanowi większe niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia.

Jak podają badania naukowe, ryzyko wystąpienia udaru mózgu w pierwszych 30 dniach od wystąpienia epizodu udarowego wynosi 1, 7-4%. W kolejnych miesiącach i latach niestety wzrasta — do 12% w trakcie roku i aż 45% przez najbliższe 5 lat od udaru.

Diagnostyka udaru

Do podstawowych metod diagnozowania udaru mózgu stosowanych w pierwszych godzinach od wystąpienia udaru należą: rezonans magnetyczny (MRI), tomografia komputerowa (KT), angiografia CT i MRI, badania dopplerowskie oraz w niektórych przypadkach angiografia subtrakcyjna.

Jakie są sposoby leczenia udaru mózgu?

Leczenie udaru uzależnione jest przede wszystkim od tego, jaki rodzaj udaru wystąpił. Jeżeli doszło do udaru niedokrwiennego, wówczas leczenie polega na stosowaniu leków poprawiających krążenie krwi i jednocześnie rozpuszczających zator — tromboliza.

W niektórych sytuacjach niezbędna jest ingerencja chirurgiczna — wykonanie tzw. trombektomi, w trakcie której skrzeplina zostaje usunięta.

Udar krwotoczny z kolei wymaga zastosowania leczenia neurochirurgicznego.

Rehabilitacja w leczeniu udaru mózgu. Co zrobić, aby powrócić do zdrowia?

Rehabilitacja zarówno po udarze niedokrwiennym, jak i krwotocznym jest bardzo istotnym elementem terapii. To od niej w dużym zakresie zależy, kiedy i w jakim stopniu pacjent powróci do wcześniejszej sprawności. Niestety na rehabilitację trafia zaledwie co trzecia osoba po przebytym udarze.

Rehabilitacja po udarze polega m.in. na szybkiej pionizacji, zapobieganiu przykurczom i odleżynom, a także terapii logopedycznej i neuropsychologicznej.

Obecnie w Polsce funkcjonują specjalistyczne oddziały udarowe, zatrudniające wykwalifikowany personel. Na tychże oddziałach rehabilitacja podejmowana jest już od pierwszych godzin hospitalizacji i prowadzona przez cały okres hospitalizacji.

Badania publikowane m.in. internecie wskazują, że działania te znacząco przyczyniają się do zmniejszenia śmiertelności pacjentów, a także skraca ich pobyt w szpitalu. Brak szybkiego wprowadzenia rehabilitacji po udarze przyczynia się do utrwalania niepełnosprawności i jednocześnie pogarsza rokowania chorego.

Po opuszczeniu szpitala osoby po udarze powinny kontynuować rehabilitację w warunkach domowych, na oddziałach rehabilitacyjnych, w dziennych ośrodkach rehabilitacji albo w sanatorium.

Optymalny czas rehabilitacji po przebytym udarze mózgu to około 3 do 6 miesięcy. W tym czasie bowiem, ze względu na tzw. pourazową plastyczność wewnątrz mózgu, jest on bardziej podatny na regenerację i przywrócenie utraconych funkcji.

Rozpoczynanie rehabilitacji po tym okresie jest mimo tego, że jest mniej efektywne ma sens – szczególnie jeżeli jest ona dobrze ukierunkowana i intensywna. Dlatego specjaliści zalecają jej stosowanie tak długo, jak będą widoczne efekty i korzyści dla chorego.

Wsparcie neuropsychologiczne

Udar uszkadza komórki mózgu pacjenta i ma negatywny wpływ na jego funkcje takie jak np. zdolności motoryczne, odczuwanie i myślenie. Dlatego bardzo ważnym aspektem terapii jest leczenie neuropsychologiczne. Psycholog może pomóc w radzeniu sobie z emocjami takimi jak depresja i lęk, które często towarzyszą udarowi mózgu.

Ponadto dzięki specjalistycznym ćwiczeniom — np. z wykorzystaniem programu interaktywnego Neuroforma — może spróbować zminimalizować powstałe w wyniku udaru deficyty pamięci i uwagi.

Leczenie skutków udaru — logopeda

Kolejny defekt wywołany zatrzymaniem dopływu krwi do mózgu lub jej wylew to osłabienie mięśni języka. Ich uszkodzenie może powodować problemy z rozdrabnianiem pokarmu, połykaniem i mową. Regularne ćwiczenia logopedyczne mogą zminimalizować powstałe dysfunkcje — wzmocnić głos, odzyskać zdolność mówienia i sprawność mięśni języka.

Poznaj też inne choroby żył

Przeczytaj, co to jest miażdżyca

Terapia zajęciowa w procesie leczenia udaru

Terapia zajęciowa stanowi bardzo ważny element terapeutyczny u osób po przebytym udarze. Jej zadaniem jest poprawa sprawności fizycznej, wzmocnienie umiejętności społecznych i poprawę komfortu życia chorych. Stosowane terapie przynoszą korzyści takie, jak:

• poprawa sprawności fizycznej — wykonywane ćwiczenia pomagają wzmocnić mięśnie i stawy, poprawiając tym samym sprawność fizyczną,
• poprawa samodzielności — terapia wspiera w dążeniu do uzyskania optymalnej sprawności w codziennych czynnościach, takich jak ubieranie się, kąpiel, zakupy i gotowanie,
• udoskonalenie umiejętności społecznych — m.in. radzenie sobie z trudnymi sytuacjami, budowanie relacji i rozwiązywanie problemów, a także w komunikacji z innymi,
• poprawa jakości życia — terapia pomaga w uzyskaniu jak najwyższego poziomu samodzielności, poprawę jakości życia i komfortu. Pomaga pacjentowi w radzeniu sobie z codziennymi trudnościami i wyrażaniu siebie, co z kolei pozwala mu na wzmocnienie poczucia wartości i przywrócenie wiary we własne możliwości.

Pomoce ortopedyczne ułatwiające codzienne funkcjonowanie

W zależności od stanu osoby chorej uzupełniające leczenie udaru mózgu polega na zastosowaniu specjalistycznego sprzętu ortopedycznego ułatwiającego codzienne funkcjonowanie. Doboru tych pomocy dokonuje zazwyczaj lekarz, fizjoterapeuta albo przeszkolony sprzedawca w sklepie medycznym. Najczęściej chorzy korzystają z:

• kuli łokciowej lub pachowej oraz trójnóg,
• wózka inwalidzkiego,
• ortezy na opadającą stopę,
• ortezy zapobiegającej przeprostowi kolana,
• ortezy zapobiegającej przykurczowi nadgarstka i palców ręki,
• specjalistycznego łóżka ortopedycznego,
• krzesła pod prysznic lub ławeczki do wanny,
• nakładki na sedes lub sedesu jezdnego.

Profilaktyka udaru mózgu

Profilaktyka udaru mózgu dzieli się na profilaktykę pierwotną, którą wdraża się w celu niedopuszczenia do wystąpienia udaru, oraz wtórną stosowaną po już przebytym udarze mózgu.

Profilaktyka pierwotna to przede wszystkim:

• regularny, umiarkowany wysiłek fizyczny,
• rzucenie palenia,
• wyrównanie zaburzeń lipidowych,
• leczenie nadciśnienia tętniczego,
• leczenie cukrzycy.

Jeżeli pacjent ma rozpoznane choroby serca, które stwarzają większe ryzyko powstawania skrzeplin, lekarz wprowadza leki przeciwkrzepliwe. Przy zwężeniu tętnic szyjnych wewnętrznych — jeżeli nie ma prawidłowego dopływu krwi do mózgu — pacjenta można zakwalifikować do leczenia operacyjnego.

Dodatkowo w ramach profilaktyki wtórnej specjalista zaleca odpowiednie leczenie farmakologiczne lub zabiegowe, zależne od powodu przebytego udaru mózgu.

Rola diety w prewencji udaru

Zdrowa, zbilansowana dieta ma ogromny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie naszego organizmu. Szczególnie ważna jest w profilaktyce chorób cywilizacyjnych — także udaru mózgu. Badania wskazują, że odpowiednia dieta może zmniejszyć ryzyko wystąpienia udaru o ok. 30%.

Witaminy i minerały zawarte w spożywanych pokarmach są o wiele bardziej skuteczne niż suplementy diety mające wspierać prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia. Niektóre produkty są pod tym względem szczególnie wartościowe — regulują poziom cukru we krwi i obniżają poziom cholesterolu. Chronią więc przed cukrzycą i nadwagą.

Niezwykle cenne są dla serca ryby morskie- łosoś, makrela i dorsz- ponieważ zawierają duże ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych Omega3. Skutecznie obniżają poziom cholesterolu i wzmacniają naczynia. Dieta zapobiegająca udarowi powinna być także bogata w błonnik, który chroni przed miażdżycą i cukrzycą. Dlatego warto jeść pełnoziarniste pieczywo, otręby i płatki owsiane.

Wartościowe jest również chude mięso z kurczaka bądź indyka, które stanowi bogate źródło białka, żelaza oraz witamin z grupy B. Bardzo korzystne działanie ma chudy nabiał, ponieważ zawiera duże ilości magnezu, wapnia i potasu.

Aktywność ruchowa -to naturalny sposób na zdrowe ciało i sprawny umysł

Regularna aktywność ruchowa to kolejny element skutecznej profilaktyki udaru mózgu zarówno pierwotnej, jak i wtórnej. Jeżeli dotychczas nie ćwiczyliście regularnie i Wasz organizm nie jest przyzwyczajony do wysiłku, nie podejmujcie ćwiczeń wymagających dobrej kondycji.

Na początek dobrze sprawdzą się spacery, wchodzenie po schodach, marszobiegi oraz regularne ćwiczenia takie jak: joga, skakanie na skakance, pływanie, jazda na rowerze, czy wreszcie gimnastyka.

W początkowej fazie treningi powinny być wysiłkami wytrzymałościowymi o umiarkowanej intensywności. Przydatne mogą się tutaj okazać coraz bardziej popularne zegarki z pomiarem pulsu i krokomierzem.

W późniejszych etapach warto wprowadzić elementy ćwiczeń siłowych, jako uzupełnienie aktywności, które powinny stanowić 10-15% czasu treningu. Każdy trening dobrze jest rozpocząć krótką, 5-10-minutową, rozgrzewką a zakończyć kilkunastominutowymi ćwiczeniami wyciszającymi.

Podsumowanie

Udar mózgu jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia, ale istnieje wiele sposobów, aby zmniejszyć ryzyko jego wystąpienia. Prowadzenie zdrowego stylu życia, regularne badania kontrolne, monitorowanie ciśnienia tętniczego oraz kontrola czynników ryzyka takich jak nadciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki lipidowej, nadwaga czy nadużywanie alkoholu mogą znacząco przyczynić się do zapobiegania udarom mózgu. Jeżeli jednak już doszło do udaru mózgu, ważne jest jak najszybsze podjęcie leczenia. Postępy w dziedzinie medycyny umożliwiają skuteczną terapię taką jak leczenie tkankowym aktywatorem plazminogenu (tPA), które może przywrócić dopływ krwi do uszkodzonej tkanki mózgowej. Rehabilitacja po udarze mózgu również odgrywa kluczową rolę w procesie powrotu do zdrowia.