Rwa kulszowa, zwana także ischialgią, to schorzenie kręgosłupa, które dotyka wiele osób na całym świecie. Charakteryzuje się silnym bólem pleców, który promieniuje wzdłuż nerwu kulszowego, rozciągając się od dolnej części pleców do kończyn dolnych. Objawy rwy kulszowej mogą być uciążliwe i niekorzystnie wpływać na codzienne funkcjonowanie. Dlatego ważne jest zrozumienie tej dolegliwości, jej przyczyn oraz sposobów leczenia, aby móc sobie z nią skutecznie radzić.

Anatomia kręgosłupa lędźwiowego

Odcinek lędźwiowy kręgosłupa posiada 5 kręgów – L1 do L5 – które w porównaniu z innymi kręgami są większe, grubsze i bardziej przypominają swoim kształtem blok.

Uszkodzenie kręgosłupa lędźwiowego lub nieco niżej w odcinku krzyżowym sprawia, że pojawia się zespół objawów związanych z uciskiem na nerwy rdzeniowe L4, L5 oraz S1 tworzące nerw kulszowy.

Przyczyny rwy kulszowej. Poznaj główne czynniki powodujące dolegliwość

Najczęstszą przyczyną występowania ischialgii jest dyskopatia, kręgozmyk i stenoza kanału kręgowego. Wśród innych czynników powodujących ucisk na korzenie nerwowe należy wymienić wszelkie stany zapalne toczące się w obrębie kanału kręgowego, choroby zakaźne, cukrzycę, czy wreszcie guzy nowotworowe.

Bardzo duży wpływ na występowanie rwy kulszowej ma również nadwaga i przeciążenie kręgosłupa. Ponadto urazy, nieprzestrzeganie podstawowych zasad ergonomii pracy oraz zbyt mała aktywność ruchowa.

Objawy rwy kulszowej

Atak rwy kulszowej zazwyczaj pojawia się nagle — tak było w moim przypadku — i jest bardzo nieprzyjemny. W czasie jego trwania występuje bardzo silny ból kręgosłupa promieniujący do pośladka, tylnej powierzchni uda lub do łydki i stopy.

Rozwijają się także zaburzenia czucia, niedowład mięśni prostujących stopę, co z kolei w niektórych przypadkach powoduje opadanie stopy.

Zbyt napięte mięśnie przykręgosłupowe i silny ból, ograniczają ruchomość w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, powodując tzw. odruchowe skrzywienie kręgosłupa.

Jeżeli natomiast uszkodzenie dotyczy odcinka krzyżowego – S1 – dodatkowo mogą wystąpić problemy ze zwieraczami pęcherza moczowego, odbytu oraz zaburzenia czynności mikcji i defektacji.

Inną przyczyną powodującą rwę kulszową może okazać się zespół mięśnia gruszkowatego. Do jego wystąpienia dochodzi, gdy korzeń nerwowy nie jest uszkodzony, a został jedynie podrażniony w wyniku np. nieprawidłowej budowy anatomicznej albo — szczególnie u panów — przez portfel noszony w tylnej kieszeni spodni.

U ok. 15% osób nerw kulszowy przebiega poprzez mięsień gruszkowaty zamiast pod nim. Dlatego w momencie skurczu mięśnia następuje podrażnienie, ucisk nerwu kulszowego, podczas którego pojawiają się okresowe zaburzenia neurologiczne. Według badań, publikowanych m.in. w internecie, dysfunkcja ta odpowiada, za 5 – 6% incydentów rwy kulszowej.

Rodzaje rwy kulszowej

Ze względu na czas trwania objawów rwę kulszową, jeśli dotyczy jednej lub dwóch nóg, możemy podzielić na:

ostrą rwę kulszową, trwającą od 4 do 8 tygodni. Można ją spróbować leczyć domowymi sposobami;
przewlekłą rwę kulszową trwającą powyżej 8 tygodni. Niestety ten rodzaj rwy kulszowej wymaga specjalistycznej diagnostyki i leczenia;
rwę kulszową naprzemienną, która dotyka obie nogi naprzemiennie. Ten typ schorzenia występuje rzadko i może świadczyć o stanie zwyrodnieniowym rozwijającym się w stawie krzyżowo biodrowym;
obustronną rwę kulszową występującą jednocześnie w obu nogach. Jej objawy mogą być spowodowane zmianami zwyrodnieniowymi kręgów lub dysków na kilku poziomach, mogą również wskazywać na zespół końskiego ogona;
zespół końskiego ogona — to charakterystyczny zespół objawów neurologicznych, rozwijających się w wyniku ucisku nerwu kulszowego i powodujący uszkodzenia włókien korzeni nerwowych umiejscowionych w kanele kręgowym tworzących koński ogon. W efekcie pojawiają się:
objawy rozciągowe,
niedowład wiotki kończyn dolnych w odsiebnych ich częściach,
utrudnienia w oddawaniu moczu,
zaburzenia czucia typu korzeniowego.

Diagnostyka rwy kulszowej

W diagnostyce rwy kulszowej stosuje się przede wszystkim badanie przedmiotowe i wywiad. W następnej kolejności badanie RTG i tomografię komputerową (TK). W razie wątpliwości i niejasnego obrazu choroby specjalista zaleca wykonanie rezonansu magnetycznego (MR). Dzięki tym badaniom możliwe staje się wykrycie nawet niewielkich zmian chorobowych.

W niektórych sytuacjach lekarz kieruje także na badanie elektroneurograficzne (ENG). Uzyskany wynik wskazuje, które korzenie nerwowe zostały uciśnięte i w jakim stopniu są uszkodzone nerwy.

Leczenie rwy kulszowej: Skuteczne metody i terapie

Leczenie rwy kulszowej uzależnione jest przede wszystkim od przyczyny, która ją spowodowała, ale także od stopnia jej zaawansowania, nasilenia bólu i chorób współistniejących.

W początkowej fazie zazwyczaj wystarcza odpoczynek w pozycji leżącej i maści rozgrzewające. Poza tym korzystne może okazać się odpowiednie, redukujące ból ułożenie kończyny dolnej oraz środki przeciwbólowe i przeciwzapalne. W późniejszym etapie leczenie rwy kulszowej wymaga wdrożenia zabiegów fizykoterapeutycznych i rehabilitacji.

Jeżeli okażą się nieskuteczne, a ból pleców nie ustępuje przez dłuższy czas i następują nawroty choroby, niezbędne mogą okazać się tzw. blokady kręgosłupa. Można też ostrzyknąć bezpośrednio chore korzenie nerwu kulszowego wykonując zastrzyk nadtwardówkowy pod kontrolą RTG.

W zaawansowanych stanach u osób, które dotknęła rwa kulszowa, konieczna bywa operacja. Można ją wykonać metodą tradycyjną — refundowaną przez NFZ — lub małoinwazyjną, za którą chory musi zapłacić samodzielnie.

Rwa kulszowa a farmakoterapia

Farmakologiczne leczenie w ataku rwy kulszowej pierwszym obejmuje podawanie leków przeciwzapalnych i leków przeciwbólowych w postaci maści, leków doustnych i iniekcji domięśniowych. Zastrzyki wykonuje się w sytuacji nagłej, czyli w momencie ostrego ataku rwy kulszowej. W kolejnych etapach, gdy ból złagodnieje, podaje się leki zmniejszające napięcie mięśniowe.

Ćwiczenia rozciągające i wzmacniające — metoda McKenziego

Następnym sposobem leczenia rwy kulszowej jest właściwie przeprowadzona rehabilitacja. Jej głównym celem jest przede wszystkim jak najlepsze ustawienie kręgosłupa minimalizujące ucisk na korzenie nerwowe. Ponadto zmniejszenie bólu i zapobieganie możliwym powikłaniom w obrębie kończyny dolnej.

Chodzi tu o przykurcze mięśni oraz narastanie deficytów neurologicznych takich jak: zaburzenia czucia, opadanie stopy oraz niedowład mięśniowy. Rehabilitacja pozwala także skutecznie zapobiegać rwie kulszowej poprzez poprawę siły i wydolności mięśniowej. Redukuje niedowłady i zapobiega nawrotom choroby dzięki przywróceniu prawidłowej postawy.

Pacjent w trakcie leczenia dolegliwości bólowych w odcinku lędźwiowym uczy się prawidłowych wzorców ruchowych, ale może także wdrożyć ćwiczenia, które wykonuje w domu. U osób, u których występuje rwa kulszowa wykorzystuje się najczęściej leczenie manualne metodą McKenziego, masaże i neuromobilizacje.

Bardzo ważną rolę odgrywa tzw. stabilizacja centralna, czyli wzmocnienie i usprawnienie mięśni kręgosłupa pozwalających na utrzymanie prawidłowej postawy ciała. Mocne i stabilne mięśnie lędźwiowo krzyżowego odcinka kręgosłupa redukują również nadmierne obciążenie kręgosłupa, dzięki czemu pacjent może w przyszłości uniknąć nawrotów choroby.

rwa kulszowa — Laser to dobra metoda na łagodzenie objawów rwy kulszowej. Bardzo ważne jest nagrzewanie.

Fizykoterapia w leczeniu rwy kulszowej

Fizykoterapia w leczeniu lędźwiowo krzyżowego odcinka kręgosłupa u chorych z rwą kulszową przynosi bardzo pozytywne efekty. Oczywiście jest to uzależnione od stanu zaawansowania choroby i indywidualnych predyspozycji pacjenta. Niemniej jednak w moim przypadku terapia przynosi ulgę w bólu i spowalnia proces degeneracji nerwów oraz układu mięśniowego.

Wśród najczęściej stosowanych zabiegów znajdują się:

magnetoterapia,
laseroterapia,
naświetlania lampą sollux,
krioterapia,
jonoforeza histaminowa,
ultradźwięki,
prądy dynamiczne,
prądy TENS,
kąpiele wirowe.

Czy blokady nerwu kulszowego to skuteczna metoda leczenia rwy kulszowej?

Blokada sterydowa jest popularną formą leczenia, gdy rozwija się atak rwy kulszowej i nasilają dolegliwości bólowe w odcinku lędźwiowo krzyżowym kręgosłupa.

Po prawidłowo wykonanym zabiegu dolegliwości bólowe zazwyczaj ustępują po kilku dniach lub po tygodniu. Część specjalistów dla wzmocnienia efektu przeciwbólowego zaleca wykonanie serii 3 zabiegów. W przypadku, gdy pierwsza blokada nie przyniosła efektu, nie zaleca się wykonania następnych.

U ponad 50% pacjentów skarżących się na silny ból pleców i drętwienie kończyny dolnej uzyskuje się pożądany efekt przeciwbólowy. Zazwyczaj trwa on kilka tygodni a u niektórych nawet kilka lat.

Niestety ten sposób leczenia rwy kulszowej może mieć niepożądane skutki uboczne dla naszego zdrowia. Zdarza się, że następuje zaostrzenie infekcji i ból kręgosłupa, swędzenie czy bóle głowy.

Jeżeli natomiast zastrzyk zostanie źle wykonany, może doprowadzić do np. uszkodzenia nerwu, któremu towarzyszą zaburzenia neurologiczne, zapalenie pajęczynówki, krwawienie, a nawet paraliż.

Mimo tego, że blokada łagodzi dolegliwości bólowe, gdy trwa atak rwy kulszowej, nie jest sposobem leczenia, a jedynie doraźnym rozwiązaniem problemu.

Rwa kulszowa: Czy operacja jest niezbędna?

Charakterystyczne objawy rwy kulszowej bywają bardzo bolesne i uciążliwe. W wielu przypadkach — np. przepukliny jądra miażdżystego, stenozy kanału kręgowego — leczenie zachowawcze i zabiegowe okazuje się nieskuteczne. Często atak rwy kulszowej powraca.

Każdy jej kolejny nawrót powoduje narastanie deficytów neurologicznych, np. osłabienie mięśni, niedowład kończynach dolnych, przykurcze mięśni i silny ból pleców. Nieleczona rwa kulszowa może doprowadzić do długotrwałego ucisku nerwu kulszowego. Skutkiem tego bywa nieodwracalne jego uszkodzenie prowadzące do niepełnosprawności.

Profilaktyka rwy kulszowej

Atak korzonków nerwowych, jak pisałam wyżej, może pojawić się nagle, szczególnie jeżeli już wcześniej pojawiały się podobne objawy. Aby ich uniknąć, należy:

wstając z krzesła jak najmniej wyginać kręgosłup;
nie podnosić ciężarów, które można przesunąć. Jeżeli musicie coś podnieść, to przykucnijcie, tak aby kręgosłup był prosty;
zamiast zwykłych walizek używać plecaka;
podczas siedzenia równomiernie obciążać kręgosłup i pośladki. Nie zakładać nogi na nogę i pamiętać o wyprostowaniu pleców;
jak najczęściej odpoczywać w pozycji leżącej na brzuchu. Korzystne efekty w rwie kulszowej przyniesie także leżenie na plecach na twardym podłożu z lekko ugiętymi kolanami;
pracując przy biurku, co pewien czas należy wstać i przejść kilka kroków. Warto także wykonać tzw. koci grzbiet;
podczas snu zmieniać często pozycję;
spać na twardym materacu z cienką poduszką pod głową — również na boku;
dbać o prawidłową masę ciała;
regularnie uprawiać aktywność fizyczną.

Dieta w rwie kulszowej — co jeść a czego unikać?

Dieta ma bardzo duże znaczenie u osób mających problem z rwą kulszową. Zależność między rwą kulszową a dietą widoczna jest szczególnie u osób z nadwagą i otyłością. Zbyt duża masa ciała znacznie utrudnia aktywność fizyczną i przyczynia się do rozwoju dyskopatii. Jeżeli zatem doświadczacie nawrotowego ucisku na korzeń nerwowy i zamierzacie skutecznie leczyć rwę kulszową, wprowadźcie zdrową dietę i zrzućcie nadprogramowe kilogramy.

Dieta osób, u których występują ataki rwy kulszowej, powinna być korzystna dla układu nerwowego. Zaleca się więc spożywanie produktów bogatych w naturalne źródła kwasów Omega3.

Ich działanie redukuje stan zapalny i poprawia funkcjonowanie układu nerwowego. Warto więc wprowadzić do codziennego menu owoce morza, ryby morskie, sałatki warzywne z dodatkiem siemienia lnianego i orzechów.

W diecie, gdy trwa rwa kulszowa i w jej profilaktyce bardzo istotne jest również dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości witamin z grupy B. Jej naturalnymi źródłami są: kasza gryczana, jajka, wątróbka, łosoś, mięso oraz większość warzyw.

W celu złagodzenia bólu występującego podczas ataku rwy kulszowej i jej profilaktyce należy zrezygnować z:

Czerwonego mięsa
Produktów mlecznych zawierających dużo tłuszczu
Żywności wysoko przetworzonej — fast foody, gotowe dania z marketu
Smażonych produktów — szczególnie tych przygotowywanych na głębokim oleju

Aktywność fizyczna — to skuteczny sposób na rwę kulszową

Aktywność ruchową należy zacząć, dopiero gdy złagodnieje stan zapalny i zmniejszą się dolegliwości w odcinku lędźwiowo krzyżowym kręgosłupa. Zbyt szybkie jej podjęcie może skutkować nawrotem choroby — uciskiem nerwu kulszowego, spowodować silny ból kręgosłupa oraz zaburzenia czucia w kończynach dolnych.

Jeżeli już poczujesz się lepiej, warto rozpocząć regularną aktywność fizyczną połączoną z ćwiczeniami zaleconymi przez fizjoterapeutę. Najlepszym rozwiązaniem będzie pływanie, ponieważ tylko w niewielkim stopniu obciąża kręgosłup.

Ponadto terapia w wodzie skutecznie rozluźnia i wzmacnia mięśnie, szczególnie stabilizujące tworzące tzw. gorset mięśniowy.

Inne aktywności, które korzystnie wpłyną na utrzymanie sprawności kręgosłupa to: spacery po miękkim podłożu, pilates albo aerobik.

Jak radzić sobie podczas ataku rwy kulszowej w domu?

Atak rwy kulszowej wymaga bezwzględnej konsultacji ze specjalistą. W czasie oczekiwania na wizytę można jednak objawy rwy złagodzić domowymi sposobami. W sytuacji, gdy wystąpi promieniujący ból pleców, dobrym rozwiązaniem będzie ułożenie się w pozycji, która nie sprawia bólu. Dla każdej osoby, u której pojawiają się objawy rwy kulszowej i zaburzenia czucia może być ona inna.

Najlepsze ułożenie ciała podczas ataku

Specjaliści zalecają pozycje czasowo odciążające kręgosłup i redukujące napięcie korzeni nerwowych. Najlepiej ułożyć się na twardym podłożu w pozycji leżącej z ugiętymi nogami. Jest to tzw. pozycja odbarczająca, pozwalająca na znaczne odciążenie kręgosłupa w odcinku lędźwiowym. Dodatkowym ułatwieniem może okazać się położenie pod kolana zwiniętego koca lub wałka. Pacjenci podczas ataku rwy kulszowej powinni znacznie ograniczyć aktywność ruchową. Nawet najmniejszy ruch może spowodować silniejszy ból kręgosłupa promieniujący do nogi, a także zwiększyć zaburzenia czucia.

Ciepłe okłady

Ból kręgosłupa w przebiegu rwy kulszowej mogą złagodzić również zimne lub ciepłe okłady. W pierwszej kolejności należy zastosować zimne kompresy np. z lodu zawiniętego w cienki ręcznik, mokre płótno bądź specjalny żel.

Ochłodzenie chorej okolicy spowoduje obkurczenie się naczyń krwionośnych i złagodzi obrzęk, uwalniając tym samym nerw kulszowy od ucisku. Po ustąpieniu tzw. stanu ostrego można wprowadzić leczenie rozgrzewające z użyciem: termoforu, butelki z gorącą wodą albo poduszki elektrycznej.

Dobrym rozwiązaniem jest zaopatrzenie się w specjalistyczną lampę leczniczą Sollux. Światło czerwone rozgrzewa, a niebieskie redukuje ból. Efekty tych naświetlań skutecznie redukują ból kręgosłupa i otaczających go mięśni.

Leki przeciwbólowe

W celu zmniejszenia dolegliwości związanych z rwą kulszową można stosować niesteroidowe leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, na które nie jest wymagana recepta. Warto więc zażyć paracetamol, ketoprofen, czy ibuprofen.

Rwa kulszowa u sportowców: Jak radzić sobie z dolegliwością przy aktywnym trybie życia?

W ostrym napadzie rwy nie wolno uprawiać sportu. Dolegliwości zresztą są tak silne, że trudno wstać z łóżka, więc organizm na to nie pozwoli. Gdy atak złagodnieje, wprowadza się rehabilitację i fizykoterapię. Po ustąpieniu objawów sportowcy mogą zazwyczaj wrócić do uprawiania sportu, np. treningu siłowego, biegania, czy jazdy na rowerze. Niezbędna jest jednak specjalistyczna konsultacja i bezwzględne przestrzeganie zaleceń.

Podsumowanie

Rwa kulszowa to schorzenie kręgosłupa, które charakteryzuje się bólem pleców promieniującym wzdłuż nerwu kulszowego. Jej przyczyny mogą być różnorodne, takie jak przepuklina dysku, stenoza kanału kręgowego, czy zwyrodnienie kręgosłupa. Typowymi objawami rwy kulszowej są parestezje, osłabienie mięśni i trudności w poruszaniu. Istnieją różne metody leczenia, takie jak farmakoterapia, fizjoterapia a w przypadkach bardziej zaawansowanych, inwazyjne procedury medyczne. Ważne jest również dbanie o zdrowie kręgosłupa, przyjmowanie właściwej postawy i unikanie nadmiernego obciążenia. Jeżeli doświadczasz bólu pleców promieniującego wzdłuż nerwu kulszowego, nie zwlekaj i skonsultuj się z lekarzem w celu postawienia diagnozy i rozpoczęcia odpowiedniego leczenia. Pamiętaj, że u każdej osoby dysfunkcja może powodować nieco inne dolegliwości bólowe i objawy, dlatego ważne jest indywidualne podejście do leczenia i dostosowanie terapii do potrzeb pacjenta.

Rwa kulszowa — co to jest? Objawy, leczenie, łagodzenie