Rehabilitacja po udarze. Zrozumienie, zastosowanie, zasady i efekty
Rehabilitacja po udarze mózgu stanowi kluczowy element procesu leczenia i powrotu do zdrowia. Udar mózgu, będący jednym z najpoważniejszych wyzwań zdrowotnych może prowadzić do znaczących ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu. Dlatego odpowiednio dobrana rehabilitacja odgrywa zasadniczą rolę w odzyskiwaniu utraconych funkcji. Proces jest często długotrwały i wymagający zaangażowania zarówno pacjenta, jak i personelu medycznego. Skupia się nie tylko na fizycznej sprawności, ale także na aspektach poznawczych i emocjonalnych osoby dotkniętej udarem.
Zrozumienie procesu rehabilitacji, jej etapów oraz wykorzystywanych metod jest niezbędne, aby skutecznie wspierać pacjentów w ich drodze do samodzielnego funkcjonowania. Rehabilitacja po udarze mózgu obejmuje różnorodne techniki i podejścia- od ćwiczeń ruchowych przez terapię zajęciową, aż po wsparcie psychologiczne. Każdy z tych elementów ma na celu nie tylko poprawę stanu zdrowia pacjenta, ale także zapewnienie mu jak najlepszej jakości życia po przebytym udarze.
W niniejszym artykule przybliżymy zarówno teoretyczne podstawy, jak i praktyczne aspekty rehabilitacji po udarze mózgu. Skupimy się na tym, jakie zabiegi są stosowane, jak przebiega proces rehabilitacji oraz jakich efektów można oczekiwać. Naszym celem jest dostarczenie wyczerpujących informacji, które pomogą w zrozumieniu tego kompleksowego procesu, mającego ogromne znaczenie dla osób, które przebyły udar mózgu.
Czym jest udar mózgu?
Udar mózgu to stan bezpośredniego zagrożenia życia. W trakcie wystąpienia udaru dochodzi do obumarcia części mózgu w wyniku osłabienia lub zatrzymania dopływu krwi do jego tkanek. Wyróżniamy:
udar niedokrwienny,
udar krwotoczny,
udar żylny.
Objawy udaru
Udar może przytrafić się każdemu w dowolnym czasie i miejscu. Może nie dawać żadnego sygnału ostrzegawczego. Czasem jednak mogą wystąpić pewne symptomy wskazujące na udar mózgu. Najważniejsze z nich to:
silny ból i zawroty głowy,
zaburzenia widzenia,
brak koordynacji ruchowej,
utrata przytomności,
opadanie kącika ust,
jednostronny paraliż ciała.
Powyższe objawy są wskazaniem do bezwzględnego i natychmiastowego wezwania pogotowia.
Przyczyny udaru
Przyczyn wystąpienia udaru, jest wiele, jednak nie wszystkie zależą od nas. Wśród tych najistotniejszych powodów, uzależnionych w dużym stopniu od naszych niewłaściwych działań znajduje się m.in.:
zła dieta,
brak aktywności fizycznej,
nadciśnienie tętnicze,
palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu,
migotanie przedsionków,
cukrzyca i zbyt duże stężenie cholesterolu we krwi,
wiek pacjenta.
Złota godzina. Co to jest?
Mechanizm złotej godziny zakłada, że pacjent powinien trafić do szpitala w ciągu 60 minut od wystąpienia udaru. Najlepiej, aby chory umieszczony został na oddziale neurologicznym lub specjalistycznym oddziale udarowym.
Podjęte w pierwszych 6 godzinach specjalistyczne leczenie trombolityczne stwarza szansę uratowania życia i pozwala odzyskać utracone funkcje neurologiczne.
Dlaczego rehabilitacja po udarze mózgu jest tak ważna?
Szybka i kompleksowa rehabilitacja po udarze mózgu jest niezwykle istotna z wielu powodów. Stwarza przede wszystkim możliwość zminimalizowania powstałych uszkodzeń układu nerwowego np. przykurczów, niedowładów, niezborności ruchowej, czy drżenia neurogennego.
Ponadto- o ile jest to działanie systematyczne- przyczynia się do stopniowej poprawy stanu zdrowia i nierzadko do pełnej sprawności.
Rehabilitacja po udarze – na czym polega i jaki ma cel?
Celem rehabilitacji w początkowym okresie jest zapobieganie odleżynom. Ich wstąpienie jest szczególnie niebezpieczne u osób z upośledzeniem odczuwania bólu. Może bowiem doprowadzić do wytworzenia się rany, sepsy a nawet doprowadzić do zgonu.
Rehabilitacja ma również zapobiegać przykurczom oraz niewłaściwemu ułożeniu kończyn. Stosuje się do tego specjalne materace przeciwodleżynowe i wykonuje odpowiednią pielęgnację skóry.
Kolejne czynności rehabilitacyjne polegają na przeciwdziałaniu przykurczom i nieprawidłowemu ułożeniu ciała. Praktykuje się tutaj zasady pozycjonowania pacjenta neurologicznego. Wykorzystuje się ułożenie na boku i na plecach dodając do tego kształtki, wałki albo zwinięte ręczniki umożliwiające utrzymanie właściwej pozycji.
Zapewniamy w ten sposób osobie, która przebyła udar mózgu liniowość i zapobiegamy skutkom unieruchomienia. Bardzo ważne jest także oddziaływanie werbalne- czyli nawiązywanie rozmowy.
Rehabilitacja funkcjonalna po udarze mózgu skupia się na łagodzeniu skutków niedowładów i spastyczności. To również działania redukujące ból, poprawiające krążenie krwi perystaltykę jelit i ćwiczenia oddechowe.
Następne etapy rehabilitacji poudarowej mają za zadanie doskonalenie sprawności ruchowej oraz poprawę lokomocji. Niezmiernie istotna jest w tym okresie regularna rehabilitacja ręki, która została uszkodzona. Ponadto przygotowanie chorego do samodzielnego wykonywania codziennych czynności w życiu zmienionym przez ciężką chorobę.
Pomoce ortopedyczne
Specjaliści zalecają- w zależności jaki jest stan pacjenta- korzystanie z pomocy ortopedycznych. Osoby u których występują trudności z utrzymaniem równowagi mają zazwyczaj zalecane używanie kuli łokciowej albo trójnoga.
Chorzy z opadającą stopą natomiast, aby odzyskać sprawność i bezpieczeństwo w chodzeniu stosują łuski na opadające stopy.
Jeżeli natomiast nastąpiło porażenie i w efekcie przeprost kolana niezbędny będzie stabilizator stawu kolanowego- tzw. orteza.
Podobnie ma się rzecz w przypadku niedowładu ręki. Zbyt duży przykurcz albo odwrotnie opadanie ręki sprawia, że konieczne bywa założenie stabilizatora nadgarstka albo temblaka.
Zdarza się również, że wyniku udaru pojawia się podwójne widzenie. W takiej sytuacji pacjent ma zaklejane obturatorem jedno oko lub szkło w okularach. Wszystko po to, aby móc widzieć pojedynczo i czuć się bezpieczniej.
Niestety wiele osób po udarze mózgu do codziennego funkcjonowania wymaga także innych pomocy ortopedycznych. Chodzi tutaj o wózek inwalidzki, specjalistyczną nakładkę na ubikację lub ławeczkę do wanny lub pod prysznic.
Wszystkie wymienione sprzęty rehabilitacyjne dostępne są w sklepach medycznych i można otrzymać na nie częściową lub całkowitą refundację z NFZ.
Indywidualne podejście w rehabilitacji. Analiza stanu pacjenta
Każdy pacjent przyjęty na rehabilitację poudarową jest dokładnie badany przez lekarza rehabilitacji medycznej. Następnie indywidualnie konsultowany przez specjalistę fizjoterapii.
Po dokładnej analizie stanu zdrowia i możliwości pacjenta ustalana jest optymalna ścieżka terapeutyczna.
Oddział rehabilitacji neurologicznej
Decydującą rolę w powrocie do zdrowia odgrywa czas rozpoczęcia rehabilitacji. Dlatego rehabilitacja po udarze mózgu powinna rozpocząć się już na drugi dzień od momentu wystąpienia udaru. W tym czasie pacjent przebywa zazwyczaj na tzw. pododziale intensywnego nadzoru nad chorymi po udarze mózgu.
Kolejne etapy rehabilitacji poudarowej pacjent odbywa już na neurologii a po jej opuszczeniu na oddziale rehabilitacji.
Rehabilitacja neurologiczna refundowana przez NFZ trwa zazwyczaj od 6 do 16 tygodni. Personel zatrudniony na oddziale ma stosowne kwalifikacje umożliwiające pracę z osobami m.in. po udarach i urazach mózgu.
Rekonwalescencja po udarze mózgu jest procesem długotrwałym. Wymaga skoordynowania działań leczniczych różnych specjalistów. Zazwyczaj są to:
neuropsycholog,
lekarz rehabilitacji medycznej,
lekarz neurolog,
neurologopeda,
terapeuta zajęciowy,
fizjoterapeuta.
Po opuszczeniu szpitala pacjent powinien bezwzględnie kontynuować leczenie w warunkach ambulatoryjnych i w domu. Najlepiej, aby trwała ona do końca życia.
Ze względu na długi czas oczekiwania przyjęcia na oddział, doskonałą alternatywą może okazać się prywatny turnus rehabilitacyjny.
Diagnostyka i terapia neuropsychologiczna
Każda nagła choroba ograniczająca prowadzenie dotychczasowego życia jest ogromną tragedią dla osoby chorej i jej najbliższych. Jedną z nich jest właśnie udar mózgu. Stan zdrowia pacjenta – fizyczny i psychiczny- ulega znacznemu pogorszeniu.
Pojawiają się problemy związane zarówno z myśleniem i pamięcią- świeżą, krótkotrwałą oraz sensoryczną. Niezbędna w takich sytuacjach bywa diagnostyka neuropsychologiczna i ćwiczenia funkcji poznawczych.
Osoby po udarze mózgu doświadczają także depresji, lęku, są drażliwe i miewają myśli samobójcze. Dlatego rehabilitacja poudarowa obejmuje również psychoterapię. Bardzo ważne jest w tym trudnym czasie wsparcie rodziny.
Terapia zajęciowa
Podczas rekonwalescencji oprócz lekarzy, fizjoterapeutów i psychologa w wielu ośrodkach zatrudniony jest także terapeuta zajęciowy. Jego zadaniem jest wykorzystanie różnych metod aktywności pacjentów do przyspieszenia procesu zdrowienia.
Terapia zajęciowa ma za zadanie naukę w 3 szerokich obszarach:
samoopieka- mycie, kąpanie,
produktywność- np. przygotowanie do podjęcia pracy lub nauki,
wypoczynek- wznawianie zajęć rozrywkowych, np. gry w gry ruchowe, taniec, ale także przywracanie uczestnictwa społecznego.
Leczenie neurologopedyczne
Rehabilitacja neurologopedyczna po udarze mózgu ma za zadanie przywrócenie i rozumienie mowy. Jej celem jest doprowadzenie do przejęcia przez zdrowe struktury mózgu funkcji, które przyspieszą regenerację części uszkodzonych.
Poprzez odpowiednie postępowanie terapeutyczne ma nastąpić pobudzenie komórek mózgu chorego do tworzenia nowych połączeń nerwowych. Dzięki temu możliwa będzie naprawa powstałych deficytów.
Terapia neurologopedyczna rozpoczyna się już w szpitalu i powinna być kontynuowana systematycznie po jego opuszczeniu.
Rehabilitacja ruchowa
Osoby po udarze mózgu wymagają kompleksowej rehabilitacji. Wśród szerokiej gamy metod raz możliwości rehabilitacji wyróżnia się kilka szczególnie skutecznych takich jak:
metoda Bobath,
metoda Vojty,
integracja sensoryczna,
FDM neuro,
metoda PNF.
Fizykoterapia
Metodą uzupełniającą leczenie u osoby, która przebyła udar mózgu jest fizykoterapia. Zalicza się do niej m.in. elektroterapię, balneologię, termoterapię, światłolecznictwo, laseroterapię oraz krioterapię.
Zasadniczym celem fizykoterapii jest złagodzenie dolegliwości bólowych, zredukowanie obrzęku i zlikwidowanie stanu zapalnego. Ponadto przyspieszenie procesu gojenia się tkanek.
Poprzez działania biostymulujące zabiegi fizykoterapeutyczne przyspieszają przemianę materii w tkankach i uaktywniają procesy metaboliczne organizmu.
Neuroforma. Nowoczesne narzędzie do rehabilitacji neurologicznej
Neuroforma to innowacyjny system przeznaczony do treningu funkcjonalnego. Wykorzystuje on technologię wirtualnej rzeczywistości i biofeedback.
Urządzenie zawiera wygodne, duże stanowisko w którego składzie znajduje się duży ekran, system komputerowy oraz system optyczny 3D. Sprzęt jest łatwy w obsłudze więc nawet osoby nie mające wcześniej doświadczeń z komputerem poradzą sobie bez problemu.
Nowatorska i atrakcyjna forma rehabilitacji zwiększa zaangażowanie pacjenta i wzmacnia jego motywację. Dzięki temu rehabilitacja po udarze mózgu- i nie tylko- staje się efektywniejsza, co z kolei przekłada się na stan pacjenta.
Terapia zalecana jest m.in. jako:
rehabilitacja poudarowa,
rehabilitacja w stwardnieniu rozsianym,
rehabilitacja pourazowa.
Ćwiczenia w domu. Czy to ma sens?
Uratowanie życia pacjentowi to jedno, ważne jest jednak aby to życie przebiegało w optymalnej sprawności. Specjaliści zalecają, aby rehabilitacja po udarze mózgu była kontynuowana także w domu.
Fizjoterapeuta na oddziale rehabilitacji neurologicznej pokazuje pacjentowi a także przekazuje poradnik z ćwiczeniami. Są tam wskazówki zarówno dla chorego, jak i jego najbliższych.
Rolą rodziny jest tutaj wdrażanie pacjenta w do wykonywania czynności dnia codziennego. Motywowanie i zaangażowanie pacjenta w regularny proces rehabilitacji domowej.
Obejmuje on ćwiczenia funkcji poznawczych takich jak gry, układanki i rozwiązywanie krzyżówek.
Ponadto ćwiczenia ruchowe- ćwiczenia bierne wykonywane przy pomocy członka rodziny albo czynne wykonywane samodzielnie. To także spacery uczestniczenie w wydarzeniach rodzinnych i kulturalnych.
Celem rehabilitacji domowej jest kontynuowanie częściowo wypracowanej w szpitalu poprawy zdrowia. Zaniedbanie rehabilitacji poudarowej w warunkach domowych niestety sprawia, że proces zdrowienia zostaje zatrzymany.
Skutki udaru pogłębiają się – czasem bardzo szybko- doprowadzając do ciężkiej, nieodwracalnej niepełnosprawności.
Efekty rehabilitacji – oczekiwania vs rzeczywistość
Powrót do zdrowia po udarze mózgu wbrew pozorom nie jest łatwy. Wielu pacjentów myśli, że po jednym, czy dwóch pobytach na oddziale rehabilitacji poudarowej odzyska sprawność. Niestety rzadko kiedy tak bywa. Rehabilitacja jest procesem długotrwałym i u większości chorych bywa niezbędna do końca życia.
Uzależnione jest to jednak od wielu czynników – np. rodzaju udaru, jego umiejscowienia oraz stopnia uszkodzenia mózgu. Bardzo istotny jest również czas w jakim podjęta została rehabilitacja po udarze mózgu oraz wieku i stanu pacjenta.
Część chorych, gdy nie zauważa poprawy, mimo regularnej rehabilitacji popada w zniechęcenie. Nie widzi sensu dalszej rehabilitacji i zaprzestaje ćwiczeń skazując się tym samym na ciężką niepełnosprawność.
Niezależnie jednak, jak długi jest przebieg rehabilitacji po udarze mózgu pacjenci powinni zdawać sobie sprawę, że mogą już nie odzyskać pełnej sprawności.
Mimo tego warto systematycznie ćwiczyć aby zachować funkcje, które jeszcze nie zostały uszkodzone w następstwie udaru.
Chodzi tutaj o profilaktykę wtórną w chorobach układu krążenia, zapobiegającą zawałowi serca, migotaniu przedsionków oraz wystąpienia ponownego udaru mózgu.
Podsumowanie
Podsumowując, rehabilitacja po udarze mózgu jest procesem długotrwałym, wymagającym indywidualnego podejścia i zaangażowania zarówno ze strony pacjenta, jak i zespołu terapeutycznego. Kluczowe w tym procesie jest zrozumienie, że każdy etap rehabilitacji po udarze mózgu ma duże znaczenie dla poprawy jakości życia pacjenta. Efekty rehabilitacji zależą od wielu czynników, w tym od stopnia uszkodzenia mózgu, dynamiki procesu chorobowego oraz indywidualnych cech każdego pacjenta. Stąd też przywracanie funkcji neurologicznych poprzez rehabilitację będzie przebiegało inaczej u każdego pacjenta.
Przyszłość rehabilitacji po udarze wydaje się obiecująca, dzięki ciągłemu rozwojowi technik i metod terapeutycznych. Ważne jest, aby pamiętać o ciągłej potrzebie badań i rozwoju w tej dziedzinie, mających na celu nie tylko poprawę sprawności fizycznej, ale także wspieranie pacjentów w odzyskaniu pełnej sprawności i samodzielnego funkcjonowania. Współpraca między pacjentem, rodziną i zespołem terapeutycznym jest kluczem do sukcesu, a każdy krok w procesie rehabilitacji jest krokiem bliżej do osiągnięcia tego celu.
