Choroby zawodowe stanowią istotny problem zdrowotny wśród pracowników różnych branż. Spowodowane są działaniem wielu czynników szkodliwych dla zdrowia. Dysfunkcje rozwijają się w środowisku pracy lub związane są ze specyficznym sposobem wykonywania pracy. W Polsce, podobnie jak w innych krajach, istnieje wykaz chorób zawodowych. Klasyfikuje on schorzenia związane z narażeniem zawodowym.

W tym artykule przyjrzymy się bliżej definicji, klasyfikacji oraz czynnikom prowadzącym do rozwoju chorób zawodowych. Głównym celem artykułu jest zwiększenie świadomości na temat tego ważnego zagadnienia.

Definicja choroby zawodowej

Choroba zawodowa w myśl przepisów prawa pracy, zgodnie z: art. 235 Kodeksu Pracy to:

“Za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy zwanych narażeniem zawodowym”
Kodeks Pracy

Jakie czynniki decydują o uznaniu choroby zawodowej?

Choroba, aby mogła być uznana za zawodową musi posiadać łącznie dwie przesłanki:

Choroba musi znajdować się w wykazie chorób zawodowych.
Choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia. występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy zwanych narażeniem zawodowym.

Kto zgłasza podejrzenie choroby zawodowej?

Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika, u którego podejrzewa się chorobę zawodową przeprowadza:

Pracodawca zatrudniający pracownika. Jego obowiązkiem jest niezwłoczne zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej do: właściwego państwowego inspektora sanitarnego oraz Okręgowemu Inspektorowi Pracy.
Lekarz lub lekarz stomatolog, który podczas wykonywania pracy zawodowej dostrzegł możliwość rozpoznania choroby zawodowej u pracownika.
Pracownik lub były pracownik (pracownik bądź były pracownik zgłasza podejrzenie choroby zawodowej za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną).

Klasyfikacja chorób zawodowych

Rodzaje chorób zawodowych określa obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 4 września 2013 roku. Najważniejsze z nich to:

Przewlekłe, obturacyjne zapalenie oskrzeli.
Ostre uogólnione reakcje alergiczne.
Astma oskrzelowa.
Zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych.
Byssinoza.
Beryloza.
Zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym.
Przedziurawienie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym.
Przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym, trwającym co najmniej 15 lat.
Choroby wywołane działaniem promieniowanie jonizującego.
Choroby płuc wywołane pyłem metali twardych.
Alergiczny nieżyt nosa.
Nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy, uznane za rakotwórcze u ludzi.
Przewlekłe choroby narządu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy.
Przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego wywołane sposobem wykonywania pracy.
Obustronny, trwały odbiorczy ubytek słuchu typu ślimakowego, lub czuciowo-nerwowego spowodowany hałasem. Wyrażony podwyższeniem progu słuchu o wielkości co najmniej 45 dB w uchu lepiej słyszącym. Obliczona jako średnia arytmetyczna dla częstotliwości audiometrycznych 1,2 i 3 kHz.
Zespół wibracyjny.
Choroby wywołane pracą w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego.
Choroby wywołane działaniem wysokich lub niskich temperatur otoczenia.
Choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi, biologicznymi bądź chemicznymi.
Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa.
Wypalenie zawodowe, które od 1 stycznia 2022 roku znalazło się w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób WHO. Nie znajduje się ono jednak pod nazwą choroby a syndromu zawodowego.

Choroby zawodowe. Na zdjęciu pracownik u lekarza ze stetoskopem diagnozujący chorobę zawodową

Proces rozpoznawania choroby zawodowej

Rozwijającą się chorobę zawodową możemy zaobserwować przede wszystkim sami w przypadku występowania określonych dolegliwości. Zdarza się także, że lekarz w trakcie badań stwierdzi, że wasze zdrowie uległo pogorszeniu. W takiej sytuacji podejmuje działania mające wyjaśnić pochodzenie nasilonych dolegliwości.

Rozpoznania choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika dokonuje lekarz orzecznik zatrudniony w jednostce orzeczniczej. Wystawia on orzeczenie lekarskie na odpowiednim druku:

“Orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu choroby zawodowej”- w sytuacji, gdy choroba występuje.
“Orzeczenie lekarskie o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej”- jeżeli nie ma przesłanek do stwierdzenia choroby zawodowej.

Jednostki orzecznicze

Proces rozpoznawania chorób zawodowych, może być prowadzony przez:

1 Poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy.

2 Kliniki i poradnie chorób zawodowych Uniwersytetów Medycznych w zakresie wszelkich chorób zawodowych:

Poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy lub przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego. Dotyczące chorób zawodowych zakaźnych i pasożytniczych.
Podmioty lecznicze, w których nastąpiła hospitalizacja. Chodzi tutaj o diagnozowanie chorób zawodowych u pracowników przebywających w szpitalu z powodu nasilenia się objawów choroby.

Odwołanie od decyzji Państwowego Inspektora Sanitarnego w sprawie chorób zawodowych przysługuje pracownikowi lub pracodawcy w terminie do 14 dnia od otrzymania orzeczenia lekarskiego.

Profilaktyka i ochrona przed chorobami zawodowymi

Profilaktyka chorób zawodowych to w pierwszej kolejności uświadomienie pracownika o istniejącym narażeniu zawodowym. Ponadto nadzór nad stanem jego zdrowia oraz czynności zapobiegające rozwojowi choroby. Bardzo istotnym elementem jest również dostosowanie- na tyle ile można- stanowiska pracy.

Działania profilaktyczne mogą występować jako pierwotne- czyli zapobiegawcze. Mogą również przyjąć postać działań wtórnych, które obejmują wykrycie choroby zawodowej i przeciwdziałanie jej rozwojowi. Profilaktyka trzeciorzędowa to natomiast zahamowanie postępu choroby oraz zminimalizowanie powikłań.

Renta w przypadku choroby zawodowej

Rozpoznanie choroby zawodowej na podstawie udokumentowanych objawów chorobowych obecnego lub byłego pracownika uprawnia do starania się o rentę. Pod warunkiem jednak, że pracownik był ujęty w ubezpieczeniu społecznym i pracodawca odprowadzał składkę wypadkową.

Renta nie jest uzależniona od okresu ubezpieczenia wypadkowego, czy też daty powstania niezdolności do pracy. Dzięki opłacaniu przez pracodawcę składki wypadkowej pracownik ma możliwość w przypadku stwierdzenia choroby zawodowej otrzymać rentę.

Osoba u której podejrzewa się chorobę zawodową może za pośrednictwem jednostki orzeczniczej poddać się badaniu. W przypadku stwierdzenia choroby zawodowej wydaje się w orzeczeniu lekarskim decyzję o:

Częściowej niezdolności do pracy.
Całkowitej niezdolności do pracy.
Całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji.
Renta przyznawana jest przez lekarza orzecznika ZUS na podstawie orzeczenia lekarskiego na okres 5 lat lub na stałe. Wysokość świadczenia wyliczana jest indywidualnie i uzależniona jest od kwoty podstawowej oraz indywidualnych składek.

Odszkodowanie za chorobę zawodową

Pracownik u którego nastąpiło stwierdzenie choroby zawodowej za pośrednictwem jednostki orzeczniczej może otrzymać jednorazowe odszkodowanie. Określa to Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych( Dz. U. z 2013 r. pozycja: 1367).

Ustawia o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ustala wysokość jednorazowego odszkodowania na 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

Od 1 kwietnia 2023 roku do 31 marca 2024 roku kwoty jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy bądź przyznane ze względu na chorobę zawodową wynoszą:

1269 zł. za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.
1269 zł. za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, z tytułu zwiększenia tego uszczerbku co najmniej 10 punktów procentowych.
22 212 zł. z tytułu orzeczenia lekarskiego o całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonego.
22 212 zł. z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz samodzielnej egzystencji w skutek pogorszenia się zdrowia rencisty.
114 231 zł., gdy do jednorazowego odszkodowanie uprawniony jest małżonek lub dziecko zmarłego.
57 115 zł., gdy do jednorazowego odszkodowania jest uprawniony członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty.
114 231 zł., gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są jednocześnie małżonek i jedno lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty oraz 22 212 zł. z tytułu zwiększenia odszkodowania przysługującego na każde z tych dzieci.
114 231 zł., gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnionych jest jednocześnie dwoje lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty oraz 22 212 zł. z tytułu zwiększenia tegoż odszkodowania przysługującego na drugie i każde kolejne dziecko.
22 212 zł., jeżeli obok małżonka i dzieci do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie inni członkowie rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty. Każdemu z nich przysługuje ta kwota niezależnie od odszkodowania, które przysługuje małżonkowi lub dzieciom.
57 115 zł. , gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są tylko członkowie rodziny inni niż małżonek i dzieci zmarłego ubezpieczonego bądź rencisty. Ponadto 22 212 zł. z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugiego i każdego kolejnego uprawnionego.

Jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku lub choroby zawodowej co roku podlega podwyższeniu.

Podsumowanie

Choroby zawodowe, choć często niedostrzegane, mają głęboki wpływ na życie zawodowe i prywatne wielu pracowników. Dzięki świadomości na temat czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy oraz odpowiedniej profilaktyce, możemy znacząco zmniejszyć ryzyko ich wystąpienia. Kluczową rolę odgrywają również regularne badania i monitorowanie warunków pracy. Ponadto edukacja pracowników w zakresie chorób zawodowych.

Pamiętajmy, że wiedza na temat chorób zawodowych i ich profilaktyki jest nie tylko odpowiedzialnością pracodawców, ale także każdego pracownika. Dbajmy zatem o swoje zdrowie i bezpieczeństwo w miejscu pracy, korzystając z dostępnych narzędzi oraz informacji.

Choroby zawodowe. Definicja i klasyfikacja chorób zawodowych