Kanał augustowski 200 lat od początku budowy — dlaczego warto zobaczyć?

Kanał Augustowski to jeden z najważniejszych obiektów turystycznych na Ziemi Augustowskiej. To nie tylko ciekawostka historyczna, ale również piękny krajobraz oraz miejsce, które oferuje mnóstwo atrakcji zarówno dla miłośników aktywnego wypoczynku, jak i dla osób, które preferują rejs statkiem. W okolicach kanału znajdują się liczne porty, w tym Port Augustów, który jest jednym z najważniejszych portów Żeglugi Augustowskiej. Można tam wynająć kajaki i łodzie a także skorzystać z oferty czarteru. W artykule przybliżymy historię kanału oraz możliwości wypoczynku i zwiedzania.

Kanał augustowski – funkcje i cel utworzenia

Kanał Augustowski powstał z powodów ekonomicznych – długotrwałych restrykcji celnych – Prusy uniemożliwiały bowiem spławianie polskich towarów Wisłą do Gdańska. Głównym zamysłem tego projektu, było ominięcie terenów Pruskich od wschodu i uzyskanie bezpośredniego połączenia z portami Bałtyckimi.

Trasa miała łączyć dopływy Wisły — Narew i Biebrzę z Niemnem, a ten z kolei poprzez planowany kanał Widawski z morzem. Było to bardzo duże wyzwanie, jednak w 1823 roku, mimo braku doświadczenia w budowie kanałów, tego zadania podjął się Polski inżynier, gen. Ignacy Prądzyński. W 1824 roku ruszyła budowa.

Podczas budowy, w celu wyrównania różnic poziomów wód, uregulowano 35 km rzek takich jak rzeka Netta i Czarna Hańcza. Wykonano ponad 40 km przekopów oraz wybudowano 18 śluz i 23 jazy regulujące wodę.

Kamienno-ceglane śluzy miały estetyczny i atrakcyjny dla oka wygląd. Komory wyłożono czerwoną cegłą, a wykończenia zrobiono w kolorze białym.

Historia a utrudnienia w budowie kanału

Niestety budowę kanału przerwano ze względu na trudną sytuację związaną z wybuchem powstania. Do prac ponownie przystąpiono tuż po klęsce powstania listopadowego i w 1838 roku ukończono jego budowę. W 1839 roku natomiast otwarto żeglugę na kanale.

Kanał Augustowski nigdy nie spełnił swojej strategicznej funkcji szlaku wodnego łączącego Wisłę z Bałtykiem. Prusy zrezygnowały bowiem z nakładania wysokich ceł — więc droga stała się dostępna. Rosjanie z kolei zaprzestali budowy kanału Widawskiego.

W 1968 roku Kanał Augustowski został wpisany do rejestru zabytków. Od 2007 roku jest to natomiast Pomnik Historii.

Kanał augustowski obecnie — dlaczego warto zobaczyć?

Aktualnie Kanał Augustowski wykorzystywany jest do turystyki wodnej. Można na nim pływać katamaranem, albo statkiem Żeglugi Augustowskiej. To także doskonała trasa na spływy kajakowe.

W ostatnich latach istniał pomysł, aby Kanał Augustowski wpisać na listę “UNESCO”. Zaprzestano jednak tychże działań, ale planuje się do nich powrócić. W 2023 roku przypada 200-lecie rozpoczęcia budowy kanału.

Muzeum Historii Kanału Augustowskiego

Przyjeżdżając do Augustowa na urlop albo weekend, warto zajrzeć do Muzeum Historii Kanału Augustowskiego. Znajduje się ono w tzw. dworku Ignacego Prądzyńskiego.

Można tu zobaczyć stałą ekspozycję przedstawiającą historię budowy i eksploatacji unikatowego szlaku wodnego. Wiele informacji dotyczy także specjalisty, który wybudował Kanał Augustowski — Ignacego Prądzyńskiego.

Trasa kanału i położenie geograficzne

Kanał augustowski ma 103,4 km. długości. Znaczny jego odcinek — ponad 80% – znajduje się na terenie Polski a pozostała część na Białorusi. Różnica poziomów wód na całej długości kanału wynosi ponad 54 metry. Głębokość kanału na poszczególnych odcinkach waha się od 1,5 do 3 m.

Kanał tworzą rzeki: Biebrza, Czarna Hańcza, Netta, Niemen, Marycha, Rospuda; oraz jeziora Augustowskie.

Ryby i zwierzęta zamieszkujące kanał

Szlak wodny przebiega przez dziewiczy obszar zwany “Zielonymi Płucami Polski” – krainę jezior, lasów, rzek, dzikich bagien oraz torfowisk. Spotkacie tutaj liczne gatunki zwierząt zagrożonych wyginięciem.

Wody zamieszkują m.in. miętusy, leszcze, karasie, węgorze i liny. Na całej trasie znajduje się miejsca popularne wśród wędkarzy, np. Białobrzeg i Sosnowiec. Słyną one z bogatej fauny słodkowodnej.

Tereny bagienne i podmokłe zamieszkują również łosie, dziki, rysie, wilki, lisy i jenoty. Ponadto tereny zasiedlają wydry i nietoperze.

Śluzy na Kanale Augustowskim — jak działa system przeprawy jednostek pływających

Każda z 18 śluz kanału składa się z trzech zasadniczych elementów:

• komory właściwej (albo kilku komór) z obu stron zamykanej ciężkimi wrotami z klapami, które umożliwiają sterowanie przepływem wody
• jazu, który znajduje się obok komory właściwej. Pozwala on na spiętrzenie wody na potrzeby zasilenia śluzy i jednocześnie pozbyć się jej nadmiaru. Zbyt wysoki poziom wody mógłby ją bowiem zniszczyć albo zalać.
• stawu – umiejscowionego przed każdą śluzą. Sama śluza – jak wiadomo – stanowi niewielką zaporę wodną.

Każde śluzowanie “w dół” wymaga więc napełnienia śluzy wodą ze stawu na wyższym poziomie. Potem następuje opróżnienie jej przez wrota z drugiej strony. Jeżeli jednak płyniecie z drugiej strony analogicznie cały proces odbywa się odwrotnie.

Gdzie następuje śluzowanie?

Kanał Augustowski na całej swojej długości posiada 18 śluz – w granicach Polski znajduje się 14 a pozostałe 4 na Białorusi. Są to kolejno:

• Śluza Dębowo — pierwsza od strony Biebrzy. Znajduje się na 0,35 km kanału i została zbudowana w latach 1826 – 1827. Jest to śluza jednokomorowa, a jej wrota są drewniane.
• Śluza Sosnowo leży na 13,2 km kanału. Jej budowa rozpoczęła się w 1835 roku. Podczas II wojny światowej uległa zniszczeniu a po wojnie odbudowano ją w nowej postaci – posiada metalowe wrota.
• Śluza Borki — podobnie jak śluza Sosnowo — została doszczętnie zniszczona podczas okupacji. Obecnie jest odbudowana.
• Śluza Białobrzegi — znajduje się na 26,9 km kanału Augustowskiego. W latach 60 – tych została zburzona i wybudowana o 150 m dalej od pierwotnego położenia — czyli po drugiej stronie drogi Augustów — Białystok.
• Śluza Augustów — to z kolei piąta śluza na tymże szlaku wodnym. Położona jest na 32,5 km kanału przepływającego na terenie Augustowa — tuż przy drodze krajowej nr 8. Śluza została niestety zniszczona przez Niemców podczas wojny. Po odbudowie natomiast została wyposażona w metalowe wrota. Zastosowano w niej mechanizm otwierania wrót za pośrednictwem korb — z tego względu czas śluzowania wydłużył się do 7 minut.
• Śluza Przewięź — znajduje się na 43,6 km kanału. Z jednej jego strony położone jest jezioro Studzieniczne a z drugiej Białe Augustowskie. Śluza budowana była w latach 1826 – 1827. Zachowała się w niezmienionym stanie.
• Śluza Swoboda — umiejscowiona jest na 47,4 km kanału. Otacza ją przepiękna przyroda Puszczy Augustowskiej. Wybudowano ja w latach 1826 – 1827.
• Śluza Gorczyca — znajduje się we wsi Gorczyca na 57 km na kanale Orlewo. Nad śluzą wybudowano most, więc bez problemu można ją znaleźć.
• Śluza Paniewo — jest to jedyna śluza dwukomorowa po Polskiej stronie. Niezbędne było takie rozwiązanie, gdyż poziom wód pomiędzy jeziorem Paniewo a Krzywym wynosi 6,65 m. W tym miejscu czas śluzowania wynosi ok. 30 min.
• Śluza Perkuć — tuż obok niej znajduje się rezerwat przyrody Perkuć. Śluza znajduje się na 63 km kanału.
• Śluza Mikaszówka – jest jednokomorowa i wybudowano ją w 1828 roku. Łączy rzekę Mikaszówkę z rozlewiskiem Sosnówek. Usytuowana jest na 69,1 km szlaku wodnego.
• Śluza Sosnówek — leży na 70,3 km trasy i powstała w 1828 roku.
• Śluza Tartak — powstała, gdyż często dochodziło do spiętrzenia wody i zalewania okolicznych terenów. Śluza znajduje się na 74,4 km kanału.
• Śluza Kudrynki — jest śluzą jednokomorową. Od zakończenia wojny do 2008 roku była nieczynna.
• Śluza Kurzyniec — leży w pasie granicznym z Białorusią. Latem można tu przekroczyć granicę i popłynąć dalej, np. kajakiem. Nad śluzą znajduje się most zwodzony.
• Śluza Wołkuszek – jedna z trzech śluz znajdujących się po stronie białoruskiej. Jest położona na 85 km kanału.
• Śluza Dąbrówka — usytuowana jest na Białorusi, na 91,5 km kanału. Obecnie odrestaurowana służy jako obiekt żeglarski.
• Śluza Niemnowo — jest ostatnią śluzą Kanału Augustowskiego. Ma największą różnicę poziomów wód, która wynosi 9,80 m. W początkowej fazie była trzykomorowa, jednak po remoncie w 2006 roku dodano czwartą komorę.

Każdy odcinek Kanału ma swój urok — potrafi zaskoczyć i zachwycić — więc tylko od Was zależy, którą trasę wybierzecie. Na każdym z nich spotkacie się z przepięknymi widokami, atrakcyjnymi zabytkami, dziewiczą fauną i florą.

Rejsy po Kanale Augustowskim – jakie trasy wybrać i jakie atrakcje zobaczyć?

Żegluga augustowska od wielu lat organizuje rejsy statkiem lub katamaranem po kanale, a także przepięknych otoczonych lasami jeziorach i rzekach. Możecie oczywiście popłynąć katamaranem albo łodzią planując indywidualną trasę.

Na każdym niemalże odcinku kanału czekają na was zapierające dech w piersiach widoki dziewiczej przyrody. Możecie odwiedzić Rezerwat Przyrody Perkuć albo Dolinę Rospudy.

Na trasie napotkacie również wiele ciekawych zabytków np. śluzy, zabytkowy kościół Rzymskokatolicki pw. Św. Marii Magdaleny oraz Sanktuarium Maryjne w Studzienicznej.

Dolina Rospudy

Dolina Rospudy jest obszarem dziewiczym i chronionym. Objęta została strefą ciszy i należy do Zielonych Płuc Polski. Podczas rejsu można zobaczyć w niej unikatowe obrazy fauny i flory np. mszar krokiewkowaty, miodokwiat krzyżowy, pijawkę lekarską, nietoperze, bobry i wydry.

Statki Żeglugi Augustowskiej wyruszają z portu w Augustowie i kierują się na rzekę Nettę współtworzącą kanał. Dalej płyną przez jezioro Necko, jezioro Rospuda oraz rzeką Rospudą aż do Doliny Rospudy. Tutaj w trakcie rejsu wpływają 2,7 km w głąb doliny. Rejs statkiem trwa ok. 90 minut. Powrót następuje tą samą trasą.

Szlak Papieski

Doskonałym pomysłem na wypoczynek i zwiedzanie wydaje się trasa Ojca Świętego — tzw. Szlak Papieski. To właśnie tą drogą Papież, Jan Paweł II wybrał się w 1999 roku statkiem Żeglugi Augustowskiej w rejs do Sanktuarium Matki Bożej Studzienicznej.

Portem startowym jest Augustów i dalej rzeka Netta. Statki Żeglugi Augustowskiej wpływają następnie na jezioro Necko a później na najkrótszą w Europie rzekę nadającą się do żeglowania — Klonownicę.

Po jej przepłynięciu trasa prowadzi przez jezioro Białe Augustowskie. Kolejnym etapem jest Śluza Przewięź i jezioro Studzieniczne. Powrót do Augustowa wiedzie tym samym szlakiem.

Planując wycieczkę mamy do wyboru 3 trasy:

• Fotel Papieski — trwa 1 godzinę,
• Szlak Papieski — rejs trwający ok. 3 godziny z przerwą,
• Szlak Papieski, obejmujący dodatkowo śluzę Swoboda i znajdujący się obok Staw Swoboda — czas spływu ze śluzowaniem to ok. 4 godziny.

Wycieczki rowerowe po Kanale Augustowskim

Jeżeli nie jesteście miłośnikami pływania statkiem, katamaranem, czy kajakiem, ale chcecie obejrzeć Kanał Augustowski, możecie wybrać się na rodzinną wycieczkę rowerową.

Trakt wiedzie wzdłuż linii brzegowej 3 jezior — Necko, Augustowskie Białe i Studzieniczne — i jest czytelnie oznakowany. Składa się w 40% z asfaltowych dróg i ścieżek rowerowych. Pozostałe etapy szlaku to drogi gruntowe. Długość trasy wynosi 31,9 km.

Czarter, wynajem i nocleg na trasie Kanału Augustowskiego

Na trasie spływu znajdziecie wiele miejsc, które są przygotowane na zorganizowanie pikniku i wypoczynek. Do waszej dyspozycji są zarówno pola namiotowe, ośrodki wypoczynkowe jak i hotele, w których możecie przenocować. Ponadto liczne punkty gastronomiczne i sklepy.

Organizatorzy spływu udostępniają za opłatą kajaki i katamarany. Nie musicie obawiać się także o swoje bezpieczeństwo, gdyż istnieje możliwość spływu z opiekunem i instruktorem.

Przed rozpoczęciem przygody na szlaku, każdy z was zostanie wyposażony wiedzę dotyczącą zasad bezpieczeństwa podczas spływu – rzeką Nettą, czy kanałem. Dobrym rozwiązaniem jest również możliwość skorzystania z usługi transportu do miejsca, gdzie pozostawiliście samochód.

Z dzieckiem po kanale

Jednodniowa wycieczka kajakowa z dzieckiem po kanale, to doskonały pomysł na rodzinny wypoczynek. Trasa jest łatwa, pozbawiona nurtu, początkowo prowadzi przez płytkie i wąskie jezioro Gorczyckie dalej drogą wodną otoczoną lasami i krzakami. Kolejny etap to spławianie przez Śluzę Swoboda i Staw Swoboda.

W okresie wakacyjnym spływy jednodniowe odbywają się codziennie i trwają ok. 2,5 godziny.

Podsumowanie

Warto zobaczyć kanał augustowski, ponieważ to miejsce pełne historii i pięknych krajobrazów. Podczas rejsu statkiem Żeglugi Augustowskiej można podziwiać wiele atrakcji takich jak Śluzy: Paniewo i Augustów. Interesująca jest śluza Gorczyca, ale warto zobaczyć również śluzę Przewięź i odbyć rejs przez jeziora Studzieniczne i Necko. Kanał Augustowski jest jednym z najważniejszych budynków inżynierii hydrotechnicznej w Polsce i wpisany jest do rejestru zabytków. Wzdłuż kanału rozciągają się piękne tereny z licznymi jeziorami i rzeką Nettą.

Kanał ten ma swoją historię, zbudowano go w XIX wieku w celu ułatwienia spławu drewna, a także ze względu na klęskę powstania listopadowego. Dzisiaj Kanał Augustowski stanowi dzisiaj szlak turystyczny — podążał nim w 1999 roku Święty Jan Paweł II podczas swojej pielgrzymki do Polski. Wokół kanału znajduje się wiele miejsc do cumowania statków w tym Port Augustów, który ożywiał się wraz z rozwojem kolei. Można przepłynąć całą trasę kanałem, korzystając z kajaków bądź cumując na nocleg w różnych portach. Krajobraz, który rozciąga się wzdłuż kanału, wypełniony jest pięknymi widokami, w tym zabytkowymi śluzami i pomnikiem historii — Śluzą Przewęź zbudowaną w latach 1844 – 1845. Wszystkie te atrakcje sprawiają, że Kanał Augustowski jest idealnym miejscem do spędzenia wakacji lub weekendu.